F 87
[1] FRANGO -gis fregi fractum, inde fractus -a -um et hec fractio et hec fractura -e et fracticius -a -um, quod facile frangi potest, et fractim adverbium et hoc fragmen -nis, unde fragmentum -ti, idem. [2] Item a frango hic et hec frangibilis et -bile et fractilis -le, unde frangibiliter et fractiliter adverbia, et hec frangibilitas et hec fractilitas. [3] Item a frango hic et hec fragilis et hoc -le; et comparatur -lior -simus, unde fragiliter -lius -me adverbium et hec fragilitas -tis. [4] Item a frango hec fragidita -te, idest stilus, unde Prudentius in libro Ymnorum 'qui cum sacratus accipit fragiditas'; [5] et hic fractillus -li, cauda vel fragmen panni fissi, causa ornatus pendens ex inferiori parte. Fractillus etiam dicitur villus in tapeto vel alia veste villosa; [6] et hoc fritillum -li, idest molinellum in quo piper teritur, quia grana piperis vel alia frangat, et est perforatum ab inferiori parte, et inde piper tritum recolligitur. Accipitur etiam pro quodam vase perforato, per quod solent proici taxilli, ne fìat ibi fraus: Iuvenalis (14, 5) 'parvoque eadem movet arma fritillo'. [7] Et hoc fratellum -li, idest stillicidium stercoris vel sterquilinii, unde frateo -es -tui, idest sordere, displicere vel tergere. [8] Item a frango hic fragus -gi, idest curVatio genu vel ipsum genu, quia videtur ibi esse os fractum, unde per compositionem hee suffragines idest poplites, quia sub fragis sunt, vel quia subtus franguntur, idest flectuntur, non supra, sicut in brachiis; [9] et hinc suffraginor -aris, idest flectere genua, unde suffraginator et hec suffraginatio -nis, idest curvano genuum. [10] Item a fragus fragor -aris fragatus, quod non est in usu, sed componitur refragor -aris, idest resistere, unde hic et hec refragabilis et hoc -le, cui potest resisti, unde refragabiliter adverbium et hec refragabilitas, et componitur irrefragabilis -le, invincibilis, cui resisti vel instari non potest; [11] et suffragor -aris, idest auxiliari et proprie in verbis, scilicet precibus, unde suffragium auxilium, et proprie in verbis, scilicet preces unde suffragia proprie dicuntur orationes sanctorum, quas pro nobis fundunt ad Dominum, et rogationes, quas pro christianis eis fundimus, scilicet 'sancte Petre ora pro nobis' et cetera; [12] et suffraganeus -a -um, idest auxiliarius et proprie in verbis, unde episcopi dicuntur suffraganei archiepiscoporum, quia debent eos iuvare, non solum ere, sed etiam verbis vel, si non possunt ere, saltem verbis. Fragor cum suis compositis est deponentis generis et producit hanc sillabam fra-, ut dicunt. [13] Item a frango hic fragor -oris, idest tonitruum vel alius sonus, quia sicca et arida facile franguntur; unde fragorosus -a -um et fragosus -a -um, plenus fragore vel asper et spissus densitate rerum fractarum, ut sunt loca in silvis, ubi frequentes fiunt fragores ex fractione ramorum aridorum. [14] Item a frango hec fragus -gi, quedam herba valde fragilis, unde hoc fragum -gi, fructus illius, et est rubeus et rotundus in modum mori, unde Ovidius (met. 1, 104) 'montanaque fraga legebant'; [15] et hec fraxinus -ni, quedam arbor, quia magis in asperis locis et montanis solet nasci sicut et fragus, et hinc per derivationem fraxinus, sicut a monte montanus; vel fraxinus a frango, quia facile frangatur. Unde et fraxineus -a -um et hoc fraxinetum -ti, locus ubi fraxini crescunt. [16] Item a frango hoc far farris, idest quoddam genus annone; generaliter tamen omnia semina frugum farra dicuntur a frangendo, quia olim frangebantur in pila antequam usus molarum esset. [17] Unde farreus -a -um, de farre existens vel factus, et hoc farracum -ci, puls ex farre facta vel pinguis cibus generaliter, et hec farrago -ginis, idest stramen vel quelibet vilis annona vel quelibet mixtura pabulorum, unde Persius 'tenui in farragine mendax'. [18] Et hinc, facta translatione, farrago dicitur multitudo scolarium, quasi despective, quia ex diversis et variis gentibus sit collecta. [19] Proprie tamen farrago est herba ordeacea adhuc viridis et granis ad maturitatem adhuc non turgescentibus. [20] Item a farre hec farina -ne, quia ex eo fìat; unde hec farinula -le diminutivum, et farinaceus -a -um, de farina factus, et farinosus -a -um, plenus farina. [21] Item a farina vel farre hic furfur -ris, idest brenum, quia eorum purgamentum est; vel dicitur a furor -aris, ut diximus, quia ab eo minutior farina subtrahitur et furatur. Et est masculini generis et non neutri, sicut voluerunt quidam, contra quos sic dicitur (Walther ioii5a): 'furfura qui dixit semper de furfure vixit'. [22] Et hinc hic furfur -ris quedam avis dicitur que non pascitur nisi furfure, et hec eadem dicitur hic furfurio -nis. Item a furfure furfureus -a -um, idest de furfure factus. [23] Item a farre hic furnus -ni, quia panis ex eo factus ibi coquitur; vel, ut diximus, a fos quod est ignis, unde furnus quasi fos urna; [24] unde furnarius -a -um, ad furnum pertinens, et hic furnarius et hec furnaria -e, qui vel que custodit furnum; [25] et fumo -as, idest in furnum mittere vel in fumo coquere, et componitur defurno -as, idest a fumo extrahere; infurno -as, in furnum mittere vel in eo coquere; et est activum cum omnibus suis compositis. [26] Item a farre hoc ferrum -ri, quia farra, idest semina frugum terre condit. Purgamenta ferri sunt rubigo et scoria: rubigo est vitium rodens ferrum vel segetes, quasi rodigo, hec et erugo dieta est ab erodendo; scorie vero purgamenta et sordes sunt, que igne excoquuntur, et dicitur scoria quia de ferro excutitur. [27] Unde ferreus -a -um, de ferro existens, et ferrugo -nis, rubigo ferri, et hec ferrugo dicitur quidam color similis ferro, et est purpure subnigre, et fìt in Yspania, unde 'ferrugine clarus Ybera'. Unde ferrugineus -a -um, de ferrugine existens, et ferruginosus -a -um, plenus ferrugine. [28] Item a ferrum hec framea -e, quasi ferrea, scilicet gladius ex utraque parte acutus, idem est et spata et ronfea, sed macaera est gladius longus ex una parte acutus; secundum quosdam framea dicitur quasi fremea a fremo -is, quia meticulosos fremere facit, unde Ieronimus (in Zach. 3, 12, 19) 'framea suscitare adversus eos' et psalmista 'erue a framea deus animam meam'. [29] Item a ferrum hoc ferramentum -ti, instrumentum ferreum, et accipitur collective, [30] et hoc ferrum -ri pro ferro equi, quia ex puro fìat ferro, et in tali signifìcatione ferrum habet pluralitatem. [31] Et hic ferrarius -rii, qui in ferro operatur vel qui ferrum equi facit. [32] Item a ferro metallo fit ferro -as -avi, quod similiter potest fieri a ferro equi, idest ferro aliquid preparare, ornare; et componitur afferro -as -avi, idest iuxta vel valde ferrare, et cum ab, mutata b in u, fit auferro -as, ferrum auferre; conferro -as, simul ferrare; deferro -as, idest valde vel deorsum ferrare vel ferrum removere, extrahere; [33] efferro -as, idest deferrare; inferro -as, ferrum intromittere et proprie usque ad vivum; preferro -as, ante ferrare; referro -as, idest iterum ferrare vel retro ferrum removere, idest deferrare; [34] sufferro -as, idest subtus vel post vel parum, in superficie ferrare; transferro -as, idest ultra usque ad aliam partem ferrum immittere. Ferro cum omnibus suis compositis est activum. [35] Item ferrum componitur cum capio et dicitur hic forceps -pis, licet antiqui posuerunt hoc nomen in feminino genere, unde Nevius (Novius Atell. 42) 'signare oportet frontem calida forcipe'. Et est forceps fabrorum nummulariorum, quasi ferriceps, quia ferrum candens capiat et teneat; [36] vel forceps quasi formiceps, quia cum eo aliquid formum capimus et tenemus: nam formum est calidum, ut supra diximus. [37] Item ferrum componitur cum filo et dicitur hec forfex -cis, qua inciditur fìlum, quasi ferrum fìlorum, idest aptatum ad fila incidenda; vel componitur a foros, quod est ferre, et fìlum, quia ferat, idest auferat vel incidat fila; vel componitur a foris et capio, quia capiat quod foris est in veste vel in panno, et, secundum hoc, proprie est fullonum. [38] Item ferrum componitur cum pilo et dicitur hec forpex -cis, qua inciditur pilus, scilicet ferrum pilorum, quasi aptatum ad pilos incidendos; vel componitur a foros, quia ferat, idest auferat et incidat pilos; [39] et ab istis tribus nominibus descendunt tria diminutiva: hec forcicula -e et hec forfìcula et hec forpicula. Hinc dicitur (Eberh. 10, 166) 'forfìce fila, pilum cape forpice, forcipe ferrum'. Item 'fex est fìlorum, ceps ferri, pexque capilli'. [40] Far componitur cum neet dicitur nefarius -a -um, idest non dignus farre, quo cibi genere vita hominum primo sustentabatur; vel nefarius, nefandus, nec dicendus, a ne et for faris; vel nefarius, scelestus, a nefas. [41] Frango componitur cum am-, quod est circum, et dicitur anfringo -gis -fregi -fractum, et mutatur m in n iuxta illam regulam: am prepositio, sequente f vel c vel q, in compositione semper mutat m in n. [42] Et est anfringere circumquaque frangere, unde hic anfractus -tus -tui, idest circumfractio. Anfractus etiam dicuntur vie et loca aspera et diverticulis piena et circumfractionibus et ruinis; anfractus etiam dicuntur quandoque fovee et concavationes, unde dicitur 'in anfractus decidit ille suos'; [43] unde anfractuosus -a -um, et comparatur, unde anfractuose -sius -me adverbium, et hec anfractuositas -tis. [44] Confringo -gis -fregi -tum, idest simul frangere, unde confragus -a -um, idest tuberosus, cumulosus, vel potius asper et spissus et condensatus anfractione ramorum aridorum, unde Lucanus (6, 126-27) et confraga densis arboribus dumeta tegunt'; [45] defringo -is, idest valde vel deorsum frangere; diffringo, idest diversis modis frangere; effringo, idest valde vel extra frangere; [46] infringo, idest intus frangere vel infringendo illidere; perfringo -gis, idest perfecte frangere; refringo -gis, idest iterum frangere vel retro. Frango et eius composita sunt activa. Item composita ab eo omnia mutant in presenti a sui simplicis in i, ut confringo, infringo. Preteritum vero et supinum sui simplicis retinent immutata, ut confregi, infregi, confractum, infractum. Item simplex et composita abiciunt n in preterito et supino.
Colonna con sottomenu di navigazione
